Spadek – jak uniknąć konfliktów rodzinnych? [PRAWO W PRAKTYCE]

Dziedziczenie często budzi silne emocje i bywa źródłem sporów w rodzinach. Aby uniknąć konfliktów i zabezpieczyć interesy swoich bliskich, warto poznać zasady dziedziczenia oraz odpowiednio zaplanować swoje sprawy spadkowe. Oto najważniejsze informacje i wskazówki.

1. Jakie są zasady dziedziczenia ustawowego?

Jeśli zmarły nie pozostawił testamentu, majątek dziedziczą spadkobiercy ustawowi według zasad określonych w Kodeksie cywilnym:

• • W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek zmarłego – dziedziczą oni w równych częściach, przy czym małżonkowi przysługuje co najmniej 1/4 spadku.
  • Jeśli którekolwiek dziecko nie dożyło otwarcia spadku – jego udział przechodzi na wnuki zmarłego (lub dalszych zstępnych).
  • W przypadku braku dzieci (i innych zstępnych) – spadek przechodzi na małżonka i rodziców zmarłego.
  • Jeżeli którykolwiek z rodziców nie dożył otwarcia spadku – jego udział przechodzi na rodzeństwo zmarłego (lub ich zstępnych).
  • W dalszej kolejności dziedziczy dalsza rodzina (w tym dziadkowie lub ich zstępni), co szczegółowo określa treść kodeksu cywilnego (w szczególności art. 934 i 935).

Dziedziczenie ustawowe często prowadzi do podziału majątku między kilka osób, co może wywoływać konflikty, zwłaszcza w przypadku nieruchomości.

2. Czy testament to dobre rozwiązanie?

Testament to ostatnia wola testatora, która może obejmować rozporządzenie całym majątkiem w dowolny sposób, co pozwoli uniknąć wielu nieporozumień. Testament może być sporządzony:

• • w formie zwykłej – czyli w ten sposób, że spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą;
  • notarialnie – spadkodawca może udać się do notariusza, który sporządzi dla niego testament, zgodnie z jego wolą, co zapewnia większą pewność prawną i minimalizuje ryzyko podważenia testamentu;
  • ustnie – w sytuacjach wyjątkowych, np. zagrożenia życia, ale wymaga to obecności świadków.

Testament pozwala także przekazać konkretne składniki majątku wybranym osobom, np. mieszkanie jednemu dziecku (zapis windykacyjny), a środki pieniężne drugiemu, co może zapobiec konfliktom.

3. Jakie są sposoby na uniknięcie konfliktów rodzinnych?

• • Rozmowy z rodziną – otwarta komunikacja o przyszłym podziale majątku może pomóc uniknąć niespodzianek i napięć.
  • Sporządzenie testamentu – pozwala przekazać konkretne składniki majątku, np. samochód czy nieruchomość bezpośrednio wybranej osobie, co ogranicza konieczność podziału.
  • Podział majątku za życia – rozporządzenia majątkiem dokonane przed śmiercią pozwalają na rozstrzygnięcie kluczowych kwestii majątkowych wcześniej.
  • Umowa o dział spadku – jeśli spadkodawca pozostawił po sobie kilku spadkobierców i odziedziczyli oni majątek w odpowiednich udziałach, chcieliby uporządkować te kwestie doprowadzając do sytuacji, w której dana rzecz należeć będzie do jednej, wybranej osoby oraz są zgodni co do takiego podziału powinni zawrzeć umowę działu spadku (w zwykłej formie pisemnej jeśli umowa ma dotyczyć ruchomości, w formie aktu notarialnego jeśli chodzi o nieruchomości). W przypadku braku porozumienia spadkobierców konieczne jest postępowanie sądowe.

4. Co to jest zachowek i kogo dotyczy?

Dzieciom, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy należy się zachowek. Przysługuje on wyżej wskazanym, jeśli: 1) byliby powołani do spadku z ustawy, ale nie zostali powołani wskutek sporządzenia przez spadkodawcę testamentu, w którym pominął on najbliższą rodzinę 2) spadkodawca za życia rozporządził swoim majątkiem w formie darowizn, obdarowując inne niż wskazane wyżej osoby. Wysokość zachowku wynosi:

• • 1/2 udziału spadkowego, jaki przypadłby uprawnionemu w dziedziczeniu ustawowym,
  • 2/3 tego udziału, jeśli uprawniony jest małoletni lub niezdolny do pracy.

Warto pamiętać, że nie dotyczy to spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Jeśli spadkobiercom przysługuje roszczenie o zachowek, mogą oni dochodzić swoich praw na drodze sądowej.

5. Jak postępować w przypadku sporu o spadek?

Gdy mimo starań dochodzi do konfliktów, warto:

• • Skorzystać z mediacji rodzinnej – pozwala na osiągnięcie kompromisu bez konieczności prowadzenia długotrwałego procesu sądowego.
  • Zwrócić się o pomoc prawną – adwokat lub radca prawny może pomóc w sporządzeniu wniosków do sądu lub przygotowaniu ugody.
  • Rozważyć sądowe rozstrzygnięcie – jeśli porozumienie nie jest możliwe, ostateczna decyzja należy do sądu.

Podsumowanie

Uniknięcie konfliktów w sprawach spadkowych wymaga odpowiedniego przygotowania, jasnych decyzji i otwartej komunikacji z rodziną. Sporządzenie testamentu, przemyślane zapisy oraz wcześniejsze omówienie planów z bliskimi mogą znacząco zmniejszyć ryzyko sporów i zapewnić spokojną realizację woli spadkodawcy.

---

Podstawy prawne:

• • Kodeks cywilny – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., t.j. Dz.U. 2024 poz. 1061, w szczególności art. 922–1087 (dot. dziedziczenia i testamentów).
  • Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych – ustawa z dnia 28 lipca 2005 r., t.j. Dz.U. 2024 poz. 959.
  • Orzecznictwo Sądu Najwyższego – dotyczące zachowku i ważności testamentów.

Kliknij i przeczytaj więcej artykułów z cyklu „Prawo w praktyce”.