Mięsopust, kusaki, kozelek… [FELIETON]

Ostatnie dni karnawału znane są jako ostatki. Kiedy przypadają ostatki i jakie związane z nimi zwyczaje znane są w Polsce?

W zależności od regionu Polski ostatki znane były jako mięsopust, kusaki lub kozelek. Bez względu na nazwę  stanowiły ostatni moment swawoli poprzedzający czterdzieści dni wyrzeczeń. Ostatki to pięć dni karnawału między tłustym czwartkiem a Środą Popielcową, która rozpoczyna Wielki Post. 

Pierwsze zachowane w Polsce wzmianki dotyczące ostatków wywodzą się z XVII wieku, chociaż w innych krajach znane one były już 500 lat wcześniej. Obchodzone były równie chętnie przez chłopów, co przez arystokrację. W zabawach, których nieodzownymi elementami były muzyka, tańce, alkohol i tłuste jadło, uczestniczyły całe wsie i miasteczka.

Niezwykle popularną formą ostatkowej zabawy był kulig, w którym uczestniczyli wszyscy mieszkańcy wsi. W kolorowym korowodzie jechały sanie zaprzęgnięte w konie. Towarzyszyły im muzyka i alkohol. Zaplanowanie trasy przejazdu i organizowanie zabaw leżały w gestii wodzireja. Kuligi niemal zupełnie odeszły w zapomnienie, a powodem tego jest niedobór śniegu.

Grupę poprzebieranych osób przepędzających zimę hałaśliwym zachowaniem określa się jako maszkary zapustne. W zamian za jadło i napitek maszkary zapustne (niedźwiedź, baba, dziad, diabeł, Cygan i Żyd oraz Turoń) chodziły od domu do domu, śpiewając i deklamując krótkie rymowanki. 

W niektórych polskich wsiach chłopcy i dziewczęta, którzy pozostawali w stanie wolnym, na koniec karnawału zaprzęgani byli w drewnianą kłodę, nazywaną kłodą popielcową, którą musieli ciągnąć przez całą wieś. Mogli wykupić się z tego jadłem i napitkiem.

Na Śląsku we wtorek poprzedzający środę popielcową urządzane było grzebanie basa – pogrzeb instrumentu muzycznego (zwyczajowo skrzypiec lub kontrabasu) symbolizujący pożegnanie czasu zabaw i swawoli.

Na Kaszubach zabawy kończące karnawał określano mianem śledzika. Często bowiem spożywano wówczas śledzia w occie. Jeśli ktoś odmawiał udziału w zabawie, był bity śledziem po twarzy.

W Polsce współczesnej wiele ostatkowych zwyczajów odeszło w zapomnienie. Na zakończenie karnawału w niektórych miastach organizowane są zabawy będące okazją do spotkania w gronie przyjaciół i znajomych. W piątek poprzedzający środę popielcową organizowane są również bale maskowe.

Fot. Radio Eska

Kliknij, aby poczytać więcej o historii.